متن حاضر برای مبارزه با بدعتی جدید با نام “طرح اهداء زکات فطره” برای تعمیر ، ساخت و بازسازی و تکمیل مساجد ، حسینیه و درمانگاه نگاشته شده است.

مقدمه
ضمن عرض تبریک به مناسبت فرا رسیدن عید بندگی ، عید بزرگ سعید فطر که یکی از اعیاد بزرگ اسلامی بوده و یکی از روزهایی است که در آن روزه گرفتن حرمت دارد ، بدینوسیله با توجه به اینکه متاسفانه افرادی دانسته و یا ندانسته اقدام به چاپ شب نامه و پخش آن به عنوان ” طرح اهداء زکات فطره” در منازل ، خواهان جمع آوری زکات واجب فطره برای تعمیر یا بازسازی مسجد و حسینیه هستند مواردی را در باب اشکال به محضر عموم مومنین روزه دار مطرح می دارم.

چرا باید زکات فطره پرداخت شود
قبل از بیان لازم می دانم که بگویم زکات فطره به اتفاق شیعه وسنی در پایان ماه مبارک رمضان بعد از روزه داری بر کسی که غنی است واجب می شود ، اما این واجب الهی دارای فوایدی است که به اختصار به بیان یک روایت بسنده می کنم.
مرحوم شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه در روایتی از امام صادق (ع) آورده است :
قال أبو عبد الله علیه‌السلام: إن من تمام الصوم إعطاء الزکاه – یعنی الفطره – کما أن الصلاه على النبی صلى الله علیه وآله من تمام الصلاه لأنه من صام ولم یؤد الزکاه فلا صوم له إذا ترکها متعمدا، ولا صلاه له إذا ترک الصلاه على النبی صلى الله علیه وآله، إن الله عز وجل قد بدأ بها قبل… .
امام صادق علیه‌السلام فرمود: همانا دادن زکات فطره از جمله عوامل تمام کننده و کمال بخش روزه است همانگونه که صلوات بر پیامبر اکرم(ص) از جمله عوامل تمام کننده نماز است؛ چرا که هر کس روزه بگیرد ولی زکات فطره را عمداً ترک کند و ادا نکند پس مانند آن است که روزه‌ای نگرفته است همانگونه که هر گاه کسی نماز بگذارد ولی صلوات بر حضرت رسول(ص) نفرستند مانند آن است که نماز نگزارده است… .

نظر برخی از مراجع بزرگوار شیعه درباره محل مصرف زکات فطره
پس از بیان روایت فوق که بیانگر مهم بودن پرداخت زکات فطره است ، نظر برخی از مراجع را در باب محل مصرف زکات فطره بدون هیچ دست بردی بیان و توضیحاتی را می آورم.
حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در رساله توضیح المسائل خود در مساله شماره ۲۰۱۴ آورده است :
اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقا برای زکات مال گفته شد برسانیم کافی است ، ولی احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بدهند.
همچنین حضرت آیت ا… محمد تقی بهجت فومنی (ره) در رساله توضیح المسائل خود در باب موارد مصرف زکات فطره مساله شماره ۵۱ آورده اند :
اگر زکات فطره را به یکى از هشت مصرفى که سابقاً براى زکات گفته شد برسانند، بنا بر اظهر کافى است، ولى احتیاط در آن است که فقط به فقراى شیعه بدهند.
همچنین است که حضرت آیت ا… ناصر مکارم شیرازی (مدظله العالی) در رساله توضیح المسائل خود در مساله ۱۷۱۰ آورده است :
زکات فطره را بنابر احتیاط واجب باید فقط به فقرا و مساکین بدهند مشروط بر این که مسلمان و شیعه دوازده امامى باشند و به اطفال شیعه که نیازمند هستند نیز مى توان فطره داد، خواه به مصرف آنها برسانند یا از طریق ولىّ طفل به آنها تملیک کنند.
حضرت آیت الله وحید خراسانی (مدظله العالی) در مساله ۲۰۳۱ رساله توضیح المسائل آورده اند :
مشهور فرموده اند که مصرف زکات فطره مصرف زکات مال است ، ولى احتیاط واجب آن است که به فقرا داده شود ، و باید شیعه دوازده امامى باشد ، مگر در صورتى که مؤمن پیدا نکند ، که در این صورت به غیر ناصبى هم مى شود داد.
همچنین حضرت آیت ا… شبیری زنجانی (مدظله العالی) در مساله ۲۰۲۲ رساله توضیح المسائل چنین بیان کرده اند که :
اگر زکات فطره را به یکى از هشت مصرفى که در مسأله ۱۹۳۳ براى زکات مال گفته شد برسانند کافى است، ولى احتیاط مستحبّ آن است که فقط به فقراى شیعه بلکه فقط به مساکین (یعنى فقراى بسیار نیازمند) بدهند.
آیت ا… سیستانی (مدظله العالی) در مساله ۲۶۶۴ رساله توضیح المسائل آورده اند :
زکات فطره را – بنابر احتیاط واجب، فقط – باید به فقرای شیعه که شرایط مذکور در مستحقّین زکات مال را دارا هستند، پرداخت کرد و در سایر مصارف زکات مال نمی‌توان مصرف نمود و چنانچه در شهر از فقرای شیعه کسی نباشد می‌تواند آن را به فقرای دیگر مسلمانان بدهد ولی در هر صورت، نباید به ناصبی داده شود.
آیت ا… جعفر سبحانی (مدظله العالی) در رساله توضیح المسائل مساله ۱۶۶۲ اینگونه بیان نموده اند که :
اگر زکات فطره را به یکى از هشت مصرفى که سابقاً براى زکات مال گفته شد برسانند کافى است. ولى احتیاط واجب آن است که فقط به فقراى شیعه بدهد.
حضرت آیت ا… سید محمد صادق روحانی (مدظله العالی) در مساله ۲۰۱۱ رساله توضیح المسائل آورده اند :
اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقا برای زکات مال گفته شد برساند کافی است ولی بهتر است که فقط به فقرای شیعه بدهند.
همچنین است که حضرت آیت ا… سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (دامت برکاته) در مساله ۲۱۴۲ رساله توضیح المسائل نوشته اند :
اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقا برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است ولی احتیاط مستحب آن است که زکات فطره را فقط به فقرای شیعه بدهند.
و آیت ا… محمد علی علوی گرگانی در مساله ۲۰۲۹ رساله توضیح المسائل آورده اند که :
اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقا برای زکات مال گفته شد برساند کافی است ، ولی احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بدهند.

استفتاء درباره مصرف زکات فطره
حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) رهبر معظم انقلاب :
سوال : آیا جایز است زکات فطره را در امور فرهنگى و مذهبى که باعث نشر معارف دین میشود صرف کرد؟
جواب :صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد؛ ولى بهتر است آن را به فقیر بدهند.

حضرت آیت ا… مکارم شیرازی (دامت برکاته)
سوال : لطفاً به سؤالات زیر پیرامون مصرف زکات فطره پاسخ فرمایید:
الف) آیا زکات فطره را مى توان در ساخت یا تعمیر غسّالخانه، مساجد، مدارس و حسینیّه ها مصرف نمود؟
ب) آیا محلّه هاى فقیرنشین مى توانند در جشنهاى انقلاب، همانند ۲۲ بهمن، زکات فطره مصرف نمایند؟
ج) محلّى که اکثریّت اهالى آن توانایى مالى ندارند، آیا مى توانند براى دست مزد کسى که زباله آنها را جمع آورى مى کند، از پول زکات فطره استفاده کنند؟
د) در روستایى که اکثریّتشان فقیرند، جلساتى از طرف دولت برگزار مى شود، یا مأمورین دولت به آن جا اعزام مى شوند، (مثل مأمورین صندوقهاى اخذ رأى) آیا مى توان براى غذاى آنها از زکات فطره هزینه کرد؟
هـ) اهالى روستایى فقیر هستند. آیا مى توان از زکات فطره در کارهاى عام المنفعه چنین روستایى مصرف نمود؟
پاسخ : مصرف زکات فطره، بنابر احتیاط واجب ، فقط فقرا و مستمندان هستند ؛ ولى از زکات مال مى توان در کارهاى دینى و فرهنگ دینى استفاده کرد.

حضرت آیت ا… بهجت (ره)
سوال :آیا زکات فطره را مى  توان صرف تعمیر و توسعه  ى مسجد و یا ساختمان امامزاده نمود؟
ج. جایز است با نبود محلّ دیگر على الاحوط ؛ ولى احتیاط در آن است که فقط به فقراى شیعه بدهند.

موارد مصرف هشت گانه زکات مال
پس از بیان موارد مصرف زکات فطره در همه مسائل یاد شده ، موارد مصرف هشت گانه زکات مال بیان شده است که این موارد مصرف را بیان می کنیم تا خواننده به مساله موارد مصرف هشت گانه زکات مال واقف شود.
قابل ذکر است که همه مراجع در این موارد اتفاق نظر دارند بدلیل اینکه خداوند متعال به صورت صریح در سوره مبارکه توبه آیه ۶۰ مشخص نموده و می فرماید : إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَهً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ؛ صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان (گردآورى و پخش) آن و کسانى که دلشان به دست آورده مى‏شود و در (راه آزادى) بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد (این) به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا داناى حکیم است.
زکات را در یکى از هشت مورد زیر باید صرف کرد:
۱-۲- فقرا و مساکین و آنها کسانى هستند که مخارج سال خود و عیالاتشان را ندارند. تفاوت فقیر و مسکین در این است که فقیر روى سوال از کسى ندارد، امّا مسکین نیازمندى است که روى سوال دارد، کسانى که صنعت و ملک و سرمایه و کسبى دارند که زندگى آنها را اداره نمى کند فقیر محسوب مى شوند و کمبود زندگى خود را مى توانند از زکات بگیرند.
۳ـ کسى که از طرف امام یا نایب او مامور جمع آورى زکات یا نگهدارى یا رسیدگى به حساب آن و یا رساندن آن به امام و نایب او، یا رساندن به مصارف لازم هستند مى توانند به اندازه زحمتى که مى کشند از زکات استفاده کنند.
۴ـ افراد ضعیف الایمانى که با گرفتن زکات تقویت مى شوند و تمایل به اسلام پیدا مى کنند.
۵ـ خریدن برده ها و آزاد کردن آنها.
۶ـ اشخاص بدهکارى که نمى توانند قرض خود را ادا کنند.
۷ـ سبیل اللّه یعنى کارهایى مانند ساختن مسجد که منفعت دینى عمومى دارد و همچنین مدارس علوم دینى، مراکز تبلیغاتى، اعزام مبلّغین، نشر کتابهاى مفید اسلامى و خلاصه آنچه براى اسلام نفع داشته باشد به هر نحو که باشد، مخصوصاً جهاد در راه خدا.
۸ـ ابن السّبیل یعنى مسافرى که در سفر مانده و محتاج شده که به مقدار نیازش مى تواند از زکات استفاده کند، هر چند در محلّ خود غنى و بى نیاز باشد.

احتیاط چیست و چرا مراجع در بیان مسائل احتیاط می کنند؟
با توجه به اینکه اکثریت مسائل ذکر شده مراجع دربالا دارای لفظ احتیاط است باید بدانیم که چرا اصلا مراجع بزرگوار در بیان مسائل خود احتیاط می کنند مگر نه اینکه دین اسلام دین کامل و جامعی است ، چرا باید مرجعی از لفظ احتیاط استفاده کند ، در پاسخ باید گفت که دین کامل است ولی گاه مدارک اثبات یک مساله فرعی کاملاً شفاف نیست و در اینگونه موارد حکم به احتیاط می کنند.
حال سوال اینجاست که احتیاط به چه معناست ، پاسخ سوال این است که احتیاط یعنی رعایت نمودن تمام جوانب یک عمل یا کاری که در این صورت موجب اطمینان به رسیدن به واقع می شود.

تفاوت حکم و فتوا
حال باید دانست که تفاوت میان حکم و فتوا در چیست؟ که در پاسخ گفته می شود : فتوا آن است که چیزی را از ادله شرعیه درباره تکالیف استفاده کنند ؛ و حکم حاکم آن است که بعضی از مصادیق مهم را تشخیص دهد و مردم را بر آن مصداق الزام نماید مانند حکم به تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی.

تفاوت احتیاط واجب و مستحب
در مسائل ذکر شده در بالا که نظر اکثریت مراجع بزرگوار در بیان مساله موارد مصرف زکات فطره است از لفظ احتیاط واجب و احتیاط مستحب استفاده شده است ، حال منظور از احتیاط واجب و مستحب چیست ، احتیاط واجب ، واجب بودن امری است که مطابق با احتیاط است با این فرق که فقیه در این مسأله فتوی نداده است و می‌توان به مجتهد دیگری که درباره این مسئله فتوی صریح داده است مراجعه نمود و اگر مرجع دیگری در این مساله احتیاط کرده است ، چه احتیاط مستحب و یا واجب نمی تواند عمل کند و باید به گفته مرجع خویش عمل نماید بدلیل اینکه حکم صریح نداده یعنی اینکه احتیاط کرده است.
اما احتیاط مستحب ، احتیاط الزام آوری نیست و منظور از آن ، احتیاطی است که مراعات آن مستحب است.

معنی و مفهوم لفظ بنابر اظهر و بهتر
در مساله ای که در بالا ذکر شد حضرت آیت ا… بهجت (ره) فرموده اند “بنابر اظهر” این واژه در اصطلاح فقهی یعنی اینکه به معنای ظاهرتر ، روشن تر و فتواست و مقلد بایستی طبق آن عمل نماید.

اشکال به اهداء زکات فطره برای تعمیر ، ساخت و یا بازسازی مساجد ، حسینیه و درمانگاه
حال که به حول و قوه الهی با مسائل مختلف آشنا شدیم موضوع را با کمی بررسی بیان می کنیم در مابین مسائل مطرح شده بالا درباره موارد مصرف زکات فطره آیات اعظام مکارم شیرازی ،  وحید خراسانی ، سیستانی و سبحانی احتیاط را بر واجب گذاشته اند یعنی می شود به مرجعی که حکم صریح داده مراجعه کرده و طبق نظر صریح ایشان که بدون هیچ احتیاطی (ولی و اما)داده است عمل کند ، حال به نظر آیات اعظام امام خمینی (ره) ، شبیری زنجانی ، موسوی اردبیلی و علوی گرگانی توجه می کنیم که می بینیم مراجع بزرگوار احتیاط مستحب را بیان نموده اند ، گفتیم که احتیاط مستحب یعنی اینکه مقلد مختار است به گفته مرجع خود عمل کند یا نکند ، که اگر مقلد عمل کرد جوانب احتیاط را در نظر گرفته و مستوجب ثواب بیشتر خواهد شد و اگر هم عمل نکرد که هیچ ، حال نظر حضرت آیت ا… بهجت (ره) که فرموده است ظاهر این است یعنی اینکه حکم است و باید به آن عمل کرد و همچنین نظر آیت ا… سید محمد صادق روحانی که فرموده اند بهتر است که معنی عمل به آن را می رساند.
همچنین باید گفت که مراجع بزرگوار همچون آیت ا… بهجت در پاسخ به استفتاء نیز احتیاط کرده اند.

نتیجه
با بیان اشکال می توان نتیجه گرفت این که نظر اکثریت مراجع دادن زکات فطره به فقیر است و ما نمی توانیم زکات فطره را برای تعمیر و بازسازی و یا ساخت مسجد ، حسینیه و درمانگاه بدهیم ، البته باید بیان کرد که هر فردی نمی تواند متولی جمع آوری زکات فطره برای رساندن به دست فقرا و مستمندان باشد که بیان آن در این مقال نمی گنجد که آیا کسانی که واقعا شب نامه ای را منتشر و موجبات ایجاد بدعتی جدید در دین شده و با احساسات و عواطف مومنین روزه دار بازی می کنند و یا اینکه آیا چنین افرادی مجوزی برای جمع آوری زکات مومنان روزه دار دارند و یا خیر؟
امید است که این چنین افراد با هوشیاری و واقف بودن به مسائل دینی و استفتاء از دفاتر مراجع بزرگوار برای انجام این اعمال اقدام کنند ، آیا به نظر خواننده گرامی اگر این چنین افراد می دانستند که کارشان صحیح و به دور از اشکال است چرا با چاپ اطلاعیه و نصب آن در دید عموم اقدام به جمع آوری زکات فطره نمی کنند.