سوال: درباره چگونگی آغاز امامت و غیبت آن حضرت توضیح دهید.
پاسخ:
درباره آغاز غیبت حضرت مهدی علیه السّلام دو دیدگاه وجود دارد:
یک- غیبت حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف با شهادت امام عسکری علیه السّلام آغاز شد.
(دیدگاه مشهور).
دو- غیبت آن حضرت از همان ابتدای ولادت ایشان اتفاق افتاده است.
بنابر هردو دیدگاه، آن حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف، در روز شهادت پدر بزرگوار خود در مرحله غیبت و پنهان زیستی به سر می برده است. و مردم به طور عموم از او خبر نداشتند. و جز تنی چند، که پیش از آن، در دوران امام عسکری علیه السّلام ایشان را ملاقات کرده بودند کسی او را ندیده بود. تا این که روز درگذشت امام یازدهم (روز هشتم ماه ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری) فرارسید.
شیخ صدوق در کمال الدین به نقل از «ابو الادیان» یکی از خدمت کاران خانه امام عسکری علیه السّلام این دیدار عمومی را در ضمن روایتی مفصل این گونه گزارش کرده است:
در آن بیماری که منجر به وفات امام حسن عسکری علیه السّلام شد، ایشان نامه هایی نوشت و فرمود: آنها را به مداین برسان. چهارده روز این جا نخواهی بود و روز پانزدهم وارد سامرّا خواهی شد و از آن جا صدای واویلا می شنوی و مرا در جایگاه شست وشو می یابی. ابو الادیان گوید: ای آقای من! چون این امر واقع شود، امام و جانشین شما که خواهد بود؟ فرمود: هرکس پاسخ نامه های مرا از تو خواست، همو قائم پس از من خواهد بود.
گفتم: دیگر چه؟ فرمود: کسی که بر من نماز خواند، همو قائم پس از من خواهد بود. گفتم: دیگر چه؟ فرمود: کسی که خبر دهد در آن همیان (کیسه ای که اشیای قیمتی در آن می گذاشتند) چیست، همو قائم پس از من خواهد بود. هیبت آن حضرت مانع شد که از او بپرسم: در آن همیان چیست؟
نامه ها را به مداین بردم و پاسخ آنها را گرفتم و همان گونه که فرموده بود، روز پانزدهم به سامرّا رسیدم. به ناگاه صدای گریه و شیون از سرای آن حضرت شنیدم و او را بر محل غسل دادن یافتم. برادرش جعفر بن علی را بر در سرا و شیعیان را بر در خانه اش دیدم که وی را به مرگ برادر تسلیت و بر امامت تبریک می گویند. با خود گفتم: اگر این امام است که امامت باطل خواهد بود، زیرا می دانستم که او شراب می نوشد و قمار می کند و تار می زند، پیش رفتم و تبریک و تسلیت گفتم. او از من چیزی نپرسید، آن گاه عقید بیرون آمد و گفت: ای آقای من! برادرت کفن شده است، برخیز و بر او نماز بگزار! جعفر بن علی داخل شد و برخی از شیعیان مانند سمّان و حسن بن علی- که معتصم او را کشت و به سلمه معروف بود- در اطراف وی بودند.
چون به سرا در آمدیم، حسن بن علی علیهما السّلام را کفن شده، بر تابوت دیدم و جعفر بن علی پیش رفت تا بر برادرش نماز گزارد. چون خواست تکبیر گوید، کودکی گندم گون با گیسوانی مجعّد و دندان های پیوسته، بیرون آمد و ردای جعفر بن علی را گرفت و گفت: «ای عمو! عقب برو که من به نماز گزاردن بر پدرم سزاوارترم.» جعفر با چهره ای رنگ پریده و زرد عقب رفت. آن کودک پیش آمد و بر او نماز گزارد. آن حضرت کنار آرامگاه پدرش به خاک سپرده شد. سپس گفت: ای بصری! پاسخ نامه هایی را که همراه تو است بیاور و آنها را به او دادم و با خود گفتم: این دو نشانه، باقی می ماند همیان، آن گاه نزد جعفر بن علی رفتم، در حالی که او آه می کشید! حاجز وشّاء به او گفت: ای آقای من! آن کودک کیست تا بر او اقامه حجّت کنیم؟
گفت: به خدا سوگند! هرگز او را ندیده ام و او را نمی شناسم! ما نشسته بودیم که گروهی از اهل قم آمدند و از حسن بن علی علیهما السّلام پرسش کردند و فهمیدند که او درگذشته است و گفتند: به چه کسی تسلیت بگوییم؟ مردم به جعفر بن علی اشاره کردند، آنان بر او سلام کردند و به او تبریک و تسلیت گفتند و پرسیدند: همراه ما نامه ها و اموالی است، بگو نامه ها از کیست و اموال چقدر است؟
جعفر در حالی که جامه های خود را تکان می داد، برخاست و گفت: آیا از ما علم غیب می خواهید؟ راوی گوید: خادم از خانه بیرون آمد و گفت:
نامه های فلانی و فلانی همراه شماست و همیانی که درون آن هزار دینار است و نقش ده دینار آن محو شده است. آنان نامه ها و اموال را به او دادند و گفتند: آن که تو را برای گرفتن اینها فرستاد، همو امام است.
جعفر بن علی نزد معتمد عباسی رفت و ماجرای آن کودک را گزارش داد، معتمد کارگزاران خود را فرستاد و صقیل جاریه را گرفتند و از وی مطالبه آن کودک کردند، صقیل منکر او شد و مدعی شد که باردار است تا به این وسیله کودک را از نگاه آنان پنهان سازد. وی را به ابن الشوارب قاضی سپردند تا این که مرگ ناگهان عبید اللّه بن یحیی بن خاقان و شورش صاحب زنج در بصره پیش آمد. از این رو از آن کنیز غافل شدند و او از دست آن ها گریخت».[۱]
البته شیخ طوسی روایت دیگری را نقل کرده که بیانگر آن است حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف خود آغاز به نماز کرد و گروهی از شیعیان که شمار آن ها ۳۹ نفر ذکر شده است در این مراسم افتخار حضور داشتند از جمله کسانی که در این مراسم حضور داشت ابراهیم پسر محمّد تبریزی بود، وی دراین باره می گوید: «روز رحلت امام حسن عسکری علیه السّلام در سامرا وارد خانه امام شدم، جنازه آن حضرت را آوردند، و ما ۳۹ نفر بودیم که یک کودک به ظاهر ده ساله بیرون آمد، عبای خود را بر سر مبارکش کشیده بود، هنگامی که در صحن خانه ظاهر شد، همه ما پیش از آن که او را بشناسیم، در مقابل شکوه، هیبت، عظمت و وقار او بی اختیار برخاستیم، در برابر جنازه ایستاد و همگی پشت سرش صف کشیدیم و به امامت او بر پدر بزرگوارش نماز خواندیم؛ چون از نماز فارغ شد به یکی از اتاق های منزل وارد شد که از غیر آن بیرون آمده بود».[۲]
اما این که چه دلیلی بر این موضوع وجود داشت که حضرت همه خطرها را به جان خریده مقابل دید مردم قرار گیرد، یکی از استادان معاصر می نویسد: در این روز، چهار امر باعث شد، تا مهدی علیه السّلام، خود را به گروهی از مردم بنمایاند، و به حوزه کسانی که برای مراسم تشییع و خاک سپاری امام یازدهم حاضر شده بودند آشکارا پا نهد:
۱٫ این که باید امام بر جنازه امام نماز گزارد. مهدی علیه السّلام برای رعایت این سنّت الهی، و سرّ ربانی، لازم بود که ظاهر شود و بر پیکر پدر نماز گزارد.
۲٫ این که جلوگیری شود از این امر، که کسی از سوی خلیفه بیاید و بر پیکر امام نماز بخواند، و سپس جریان امامت ختم شده اعلام گردد، و خلیفه جابر عباسی، وارث امامت شیعی معرفی شود.
۳٫ این که جلوگیری شود، از روی دادن انحراف داخلی در جریان امامت، زیرا که جعفر بن علی الهادی، معروف به جعفر کذّاب، که برادر امام عسکری علیه السّلام بود، و در صدد ادعای امامت بود، آمد تا بر پیکر امام درگذشته نماز گزارد.
۴٫ این که ادامه جریان امامت حقّه و ولایت اسلامیه تثبیت شود، و بر معتقدان به امامت معلوم گردد، که از پس امام حسن عسکری علیه السّلام، امام دیگری، امام دوازدهم، حامل این وراثت معنوی، و رسالت اسلامی، و ولایت دینی و دنیایی است، و او هست، تولد یافته و موجود است.
به این علت ها بود که مردمی که برای انجام مراسم آمده بودند ناگاه دیدند، که کودکی خردسال، اما در نهایت شکوه و حشمت همچون خورشیدی فروزان، از اندرون سرا به درآمد، و عموی خود جعفر را، که آماده ی نماز گزاردن بر پیکر پیشوای فقید شده بود، به یک سو زد، و بر پیکر پدر نماز گزارد.[۳]
بنابراین می توان گفت یگانه دیدار عمومی آن حضرت در دوران غیبت همین برنامه اقامه نماز بر بدن مبارک امام عسکری علیه السّلام بود. و از آن پس چنین اتفاقی نیفتاده است.
پی نوشت ها
[۱] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۴۷۵؛ باب ۴۳، ح ۲۵٫ همچنین ر. ک: نیلى نجفى، منتخب الانوار المضیئه، ص ۱۵۷؛ قطب الدین راوندى، الخرائج و الجرائح، ج ۳، ص ۱۱۰۱٫
[۲] شیخ طوسى، کتاب الغیبه، ص ۲۵۷٫
[۳] محمّد رضا حکیمى، خورشید مغرب، ص ۲۴- ۲۵٫
ثبت دیدگاه