ایوب (ع) یکی از پیامبران الهی است که قرآن کریم او را مظهر صبر و استقامت در راه خدا معرفی می‌کند.
ایوب (ع) یکی از پیامبران الهی است که قرآن کریم او را مظهر صبر و استقامت در راه خدا معرفی می‌کند. نام ایوب ۴ بار در قرآن، و در سوره‌های نساء آیه ۱۶۳، انعام آیه ۸۴، انبیاء آیه ۸۳ و سوره صاد آیه ۴۱ آمده است.
ایوب را از آن جهت ایوب نامیدند که در همه‌ی احوال بازگشت به سوی خداوند داشت(که در این صورت باید از ریشه «أوب» باشد).[۱] کنیه آن‌حضرت را نیز ابو عبدالله ذکر کردهاند[۲] که شاید ترجمه عربی کنیه ایشان باشد.
در مورد نسب ایوب، اختلاف نظر شدیدی وجود دارد. به عنوان نمونه، برخی جدّ ششم وی را ابراهیم(ع) دانسته‌اند: «أیوب بن زارح بن أموص بن لیفزن بن العیص بن اسحاق(ع) بن إبراهیم»؛[۳] اما برخی دیگر نسب وی را این‌گونه معرفی می‌کنند: «أیوب بن موص بن رازح بن عیص بن إسحاق بن ابراهیم»،[۴] «أیوب بن موص بن رغویل(رعویل) بن عیص ابن إسحاق بن ابراهیم»؛[۵] لذا ابراهیم(ع) جد پنجم وی بود. برخی نیز نسب وی را این‌گونه می‌دانند: «ایوب بن موص بن رغویل بن عیص از نسل قیدار بن اسماعیل(ع)».[۶] و نیز گفته شد که مادرش از فرزندان لوط(ع) بود.[۷]
گزارش دیگری وجود دارد که پدر ایوب در روزی که ابراهیم(ع) را به آتش می‌افکند، به آن‌حضرت(ع) ایمان آورد.[۸] در فرض پذیرش این گزارش، نمیتوان ایوب را از نسل ابراهیم دانست.
عصر زندگی ایوب(ع)
در مورد عصر زندگی ایّوب(ع) هم احتمال‌‌هایی داده‌اند، از جمله این‌که حضرت «ایوب» در زمان حضرت «یعقوب بن اسحاق» زندگى مىکرد.[۹] برخی نیز معتقدند ایوب(ع) بعد از یونس(ع)[۱۰] و سلیمان(ع)[۱۱] زندگی می‌کرد.
هم‌چنین برخی گفته‌اند، در زمان فرعون هم‌عصر موسی(ع)(ولید بن ریان بن مصعب) می‌زیست و به پیامبری مبعوث شد.[۱۲] و نیز گفته شده است که وی اهل روم بود،[۱۳] و محل زندگى او قریهاى از نواحى دمشق به نام «بثنه»[۱۴](بثنیه)[۱۵] بود.
شکل ظاهری ایوب(ع)
از اهل کتاب نقل شده است که ایوب (ع) قدی بلند داشت؛ قوی هیکل، سری بزرگ و گردن کوتاه داشت؛ چشمانش زیبا، و خوش اندام بود و بر پیشانى او نوشته شده بود: «المتبلى الصابر».[۱۶]
ایوب نبی(ع) داراى احشام و چهارپایان بسیار بود و همواره از حیلههاى شیطان به خداوند پناه می‌برد. تنها کسانى که به او گرویده بودند بیش از سه نفر نبودند که یکى از آنها به نام «الیفن» از اهالى یمن بود و دو تن دیگر به نام‌هاى «بلدد» و «صافن» از همشهری‌هاى وى بودند.[۱۷] این اسامی در منابع دیگر این‌گونه بیان شده است: «یلدد(بلدد)[۱۸]»، «الیفر» و «صافر».[۱۹]
همسر ایوب (ع)
منابع تاریخی و تفسیری نام همسر ایوب را «لیا بنت یعقوب»،[۲۰] «رحمت» دختر یوسف(ع)،[۲۱] «رحمه بنت افراییم بن یوسف بن یعقوب»،[۲۲] و یا «ماخیر بنت میشا بن یوسف» ذکر کردهاند.[۲۳]
فرزندان ایوب (ع)
بر اساس برخی از گزارش‌ها، ایوب هفت پسر و سه دختر قبل از مبتلا شدن به بیماری داشت، و بعد از شفا نیز دارای هفت پسر و سه دختر شد.[۲۴] البته برخی می‌گویند؛ سه پسر و چهار دختر داشت.[۲۵] برخی مورخان، ذوالکفل که یکی از پیامبران مذکور در قرآن است را نیز از فرزندان ایوب دانسته و نام کامل او را «ذی‌الکفل بشر بن ایوب» عنوان کردهاند.[۲۶]
ویژگی‌های ایوب (ع)
خدای متعال در قرآن کریم، ایوب نبی(ع) را به سه صفت مهم وصف کرده است:
۱٫ صبر و استقامت: «اِنّا وجَدناهُ صابِرًا نِعمَ العَبدُ اِنَّهُ اَوّاب…»؛[۲۷] او را بندهاى صابر یافتیم. او که همواره روى به درگاه ما داشت.
۲٫ مقام عبودیت: «اِنّا وجَدناهُ صابِرًا نِعمَ العَبدُ…»؛ او را بندهاى صابر یافتیم.
در این‌جا ایوب با «نعم العبد» متصف به مقام عبودیت و بندگی شده است. گفتنی است که این تعبیر در قرآن کریم تنها در مورد حضرت سلیمان و حضرت ایوب(ع) به کار رفته است.[۲۸]
۳٫ بازگشت پیاپی به سوی خدا: «… اِنَّهُ اَوّاب»؛ همواره بازگشتش به سوی ما بود.
در گزارش‌های تاریخی و تفسیری برای حضرتشان، اوصاف دیگری هم ذکر شده است؛ مانند:
۴٫ شاکر: ایوب نبی(ع) نسبت به نعمت‌های الهی بسیار شکرگزار بود.[۲۹]
۵٫ اهل مواسات: با بندگان خدا با مواسات برخورد می‌کرد.
۶٫ بسیار نیکوکار و مهربان بود.[۳۰]
۷٫ مهمان‌نواز
۸٫ خوش اخلاق
۹٫ پرهیزکار.[۳۱]
۱۰٫ سرپرستی و تکفل ایتام.[۳۲]
۱۱٫ شرم و حیا از خداوند برای شفای خویش: از دیگر ویژگی‌های ایوب نبی، شرم و حیای وی از درخواست عافیت از خدا برای خویش بود. می‌گویند: در مدّت بیمارى او از اطراف و راه‌های دور و نزدیک، بیماران و کسانی که دارای مشکل بودند، نزد او می‌آمدند و از او می‌خواستند برایشان دعا کند، و او برایشان دعا می‌کرد و خداى متعال به واسطه دعاى او آنها را شفا می‌داد. به او گفتند: چرا برای خودت دعا نمی‌کنى؟! گفت: شرم دارم از خداى تعالى که هشتاد سال در نعمت و عافیت او بودم، اکنون چند روزی که مرا مبتلا کرد، از او عافیت بخواهم![۳۳]
ابتلای ایوب (ع)
قرآن کریم، گرفتار شدن ایوب به درد و رنج را به صراحت گزارش می‌کند، اما به چگونگی و سبب آن هیچ اشاره‌‌ای ندارد: «و اَیّوبَ اِذ نادی رَبَّهُ اَنّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ و اَنتَ اَرحَمُ الرّاحِمین»؛[۳۴] و ایوب را یاد کن آن‌گاه که پروردگارش را ندا داد: به من بیمارى و رنج رسیده است و تو مهربانترین مهربانانى.
بر اساس آنچه از امام صادق(ع) نقل شده است، بلایى که بر ایوب وارد شد به دلیل این نبود که کفران نعمتى کرده باشد، بلکه بر عکس به جهت شکر نعمت بود که ابلیس بر او حسد برد و به پیش‌گاه خدا عرضه داشت، اگر او این همه شکر نعمت تو را به جا می‌آورد، برای آن است که زندگى وسیع و مرفهى به او دادى، و اگر مواهب مادى دنیا را از او بگیرى هرگز شکر تو را به جا نخواهد آورد. مرا بر دنیاى او مسلط کن تا معلوم شود که مطلب همین است.
خداوند براى این‌که این ماجرا سندى براى همه رهروان راه حق باشد، به شیطان این اجازه را داد، او آمد و اموال و فرزندان ایوب را یکى پس از دیگرى از میان برداشت، ولى این حوادث دردناک نه تنها از شکر ایوب نکاست، بلکه شکر او افزون شد! شیطان از خدا خواست بر زراعت و گوسفندان او مسلط شود، این اجازه به او داده شد و او تمامى آن زراعت را آتش زد و گوسفندان را از بین برد، باز هم حمد و شکر ایوب افزون شد.
سرانجام شیطان از خدا خواست که بر بدن ایوب مسلط گردد و سبب بیمارى شدید او شود، و این چنین شد، به طورى که از شدت بیمارى و جراحت قادر به حرکت نبود، بدون آنکه کمترین خللى در عقل و درک او پیدا شود.
خلاصه، نعمت‌ها یکى بعد از دیگرى از ایوب گرفته میشد، ولى به موازات آن مقام شکر او بالا میرفت.
تا این‌که جمعى از راهبان به دیدن او آمدند و گفتند: بگو ببینیم تو چه گناه بزرگى کردهاى که این چنین مبتلا شدهاى؟! ایوب گفت: به عزت پروردگارم سوگند که من هیچ لقمه غذایى نخوردم، مگر این‌که یتیم و ضعیفى بر سر سفره با من نشسته بود، و هیچ طاعت الهى پیش نیامد، مگر این‌که سخت‌ترین برنامه آن‌را انتخاب نمودم.
در این هنگام بود که ایوب از عهده تمامى امتحانات در مقام شکیبایى و شکرگزارى برآمده بود، زبان به مناجات و دعا گشود و حل مشکلات خود را با تعبیرى بسیار مؤدبانه و خالى از هر گونه شکایت از خدا خواست.
به دنبال آن، درهاى رحمت الهى گشوده شد، مشکلات به سرعت برطرف گشت و نعمت‌هاى الهى افزون‌تر از آنچه بود به او روی آورد.[۳۵]
پس از آنکه ایوب(ع) از آزمون دشوار الهی سربلند بیرون آمد، خداوند به او دستور داد پایش را بر زمین بکوبد تا چشمه آبی خنک بجوشد که هم برای شست‌وشوی تنش مفید و هم برای نوشیدن گوارا باشد: «اُرکُض بِرِجلِکَ هذا مُغتَسَلٌ بارِدٌ و شَراب».[۳۶]
گزارش شده است که ایوب(ع) از این چشمه آب گوارا قدرى نوشید و چیزى نگذشت که سلامت و جوانى خود را باز یافت.[۳۷]
«انس بن مالک» از رسول خدا(ص) نقل می‌کند: رنج و بیمارى ایوب را ۳ سال،[۳۸] ۷ سال،[۳۹] یا ۱۸ سال[۴۰] طول کشید،[۴۱] و همسرش تنها کسی از اهل و اطرافیانش بود که ایّوب را ترک نکرد، بلکه در همه سختی‌ها و هنگام درد و رنج و مصیبت همگام با همسرش صبر کرد. در قرآن هیچ نامی از همسر ایوب برده نشد، اما در تفسیر آیه ۴۴ سوره ص: «و‌خُذ بِیَدِکَ ضِغثًا فَاضرِب بِهِ و لا تَحنَث…» نقل‌ها و گفته‌های بسیاری درباره همسر ایوب در تاریخ به جای مانده است که نمیتوان همه آنها را پذیرفت.[۴۲]
البته گفتنی است که بیمارى حضرت ایوب(ع) به گونه‌ای نبود که باعث تنفر و باعث دوری مردم از وی شود؛ زیرا چنین حالتی زیبنده پیامبران نیست، اما بیمارى، از بین رفتن مال و سرمایه، و از بین رفتن فرزندان و خانواده براى امتحان است.[۴۳]
از قرآن کریم استفاده می‌شود، پس از آنکه خداوند همه‌ی بیماری‌های ایوب را شفا داد، فرزندانی که مرده یا بر اثر بیماری طولانی ایوب، او را رها کرده بودند، به گردش جمع شدند: «و ءاتَیناهُ اَهلَهُ و مِثلَهُم مَعَهُم»؛[۴۴] و خاندانش را به او بازگرداندیم و مانندشان را بر آنها افزودیم. «و وهَبنا لَهُ اَهلَهُ و مِثلَهُم مَعَهُم»؛[۴۵] و خانوادهاش را به او بخشیدیم، و مانند آنها را بر آنان افزودیم.
در همین راستا از امام صادق(ع) نقل شده است: خداوند خانواده و فرزندان ایوب را چه آنان‌که پیش از ابتلا مرده بودند، و چه آنان‌که هنگام ابتلا از دنیا رفته بودند، زنده گردانید.[۴۶]
دعای ایوب(ع)
دعاهایی نیز به حضرت ایوب(ع) منتسب است:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِک الْیوْمَ فَأَعِذْنِی وَ أَسْتَجِیرُ بِک الْیوْمَ مِنْ جَهْدِ الْبَلَاءِ فَأَجِرْنِی وَ أَسْتَغِیثُ بِک الْیوْمَ فَأَغِثْنِی وَ أَسْتَصْرِخُک الْیوْمَ عَلَى عَدُوِّک وَ عَدُوِّی فَاصْرُخْنِی وَ أَسْتَنْصِرُک الْیوْمَ فَانْصُرْنِی وَ أَسْتَعِینُ بِک الْیوْمَ عَلَى أَمْرِی فَأَعِنِّی وَ أَتَوَکلُ عَلَیک فَاکفِنِی وَ أَعْتَصِمُ بِک فَاعْصِمْنِی وَ آمَنُ بِک فَآمِنِّی وَ أَسْأَلُک فَأَعْطِنِی وَ أَسْتَرْزِقُک فَارْزُقْنِی وَ أَسْتَغْفِرُک فَاغْفِرْ لِی وَ أَدْعُوک فَاذْکرْنِی وَ أَسْتَرْحِمُک فَارْحَمْنِی».[۴۷]
وفات و مدفن
پس از آنکه خدای متعال به ایوب عافیت بخشید و ثروت و فرزندانش را به وی بازگرداند، ۱۴۰ سال زیست و با چهار نسل بعد از خود زندگی کرد.[۴۸] می‌گویند ایوب در کل (قبل و بعد از ابتلا و عافیت) ۲۰۰ سال عمر کرد.[۴۹] و بعد از وفات، بدن وی در کنار همان چشمه‌‌ای که با آن بدنش را شست‌وشو داده بود و شفا یافت، به خاک سپردند.[۵۰]
پی نوشت ها:
[۱]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۱، ص ۳۲۳، قاهره، دار الکتب المصریه، چاپ دوم، ۱۳۸۴ق.
[۲]. همان، ج ۱۶، ص ۲۰۸٫
[۳]. واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص۴۶، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
[۴]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ۱، ص ۳۲۲، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
[۵]. همان.
[۶]. مستوفی قزوینی، حمد الله بن ابی بکر بن احمد، تاریخ گزیده، تحقیق، نوایی، عبد الحسین، تهران، ص ۵۴، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
[۷]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ۱،ص ۳۲۲؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۳۵۶، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
[۸]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ۱،ص ۳۲۲٫
[۹]. ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم، محقق، عطا، محمد عبد القادر، عطا، مصطفی عبد القادر، ج ۱، ص ۳۲۰، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۱۰]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج ۱، ص ۲۲۱، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
[۱۱]. المنتظم، ج ۱،ص ۳۲۰٫
[۱۲]. مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه للإمام علی بن أبی طالب، ص ۵۱، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
[۱۳]. البدایه و النهایه، ج ۱، ص ۲۲۰٫
[۱۴]. یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، ج ۱، ص ۳۳۸، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
[۱۵]. المنتظم، ج ۱،ص ۳۲۰٫
[۱۶]. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۳۵۶٫
[۱۷]. جزائری، نعمت الله، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، ص ۲۰۲، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
[۱۸]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ۱،ص ۳۲۴٫
[۱۹]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج ۱، ص ۱۳۲، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق؛ الجامع لأحکام القرآن، ج ۱۶، ص ۲۰۸٫
[۲۰]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج ۸، ص ۷۴۵، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ میبدی، رشیدالدین احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عده الأبرار، تحقیق، حکمت، علی اصغر، ج ۸، ص ۳۵۴، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
[۲۱]. اثبات الوصیه للإمام علی بن أبی طالب، ص ۵۱؛ قشیری، عبدالکریم بن هوازن، لطایف الاشارات، تحقیق، بسیونی، ابراهیم، ج ۲، ص ۵۱۶، مصر، الهیئه المصریه العامه للکتاب، چاپ سوم، بی‌تا.
[۲۲]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ۱، ص ۳۲۲٫
[۲۳]. علامه مجلسی، حیاه القلوب، ج ۱، ص ۵۵۵، قم، سرور، چاپ ششم، ۱۳۸۴ش؛ مجلسی، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج ۲۶، ص ۲۲۹، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
[۲۴]. بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، ج ۳، ص ۶۴۸، بیروت، دار إحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
[۲۵]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج ۱۳، ص ۲۵۹، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
[۲۶]. تاریخ گزیده، ص ۵۴٫
[۲۷]. ص، ۴۴٫
[۲۸]. «وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَیْمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّاب»؛ ما سلیمان را به داوود بخشیدیم، چه بنده خوبى؛ زیرا همواره به سوى خدا بازگشت می‌کرد. ص، ۳۰٫
[۲۹]. جرجانی، ابو المحاسن حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ج ۶، ص ۱۴۳، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
[۳۰]. الجامع لاحکام القرآن، ج ۱۶، ص ۲۱۵٫
[۳۱]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج ۱۳، ص ۲۵۹، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
[۳۲]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۲۲، ص ۱۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
[۳۳]. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج ۱۳، ص ۲۶۲٫
[۳۴] انبیاء، ۸۳٫
[۳۵]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب، ج ۲، ص ۲۳۹ – ۲۴۲، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۲۸۴؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۵، ص ۶۵۶، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
[۳۶]. ص، ۴۲٫
[۳۷]. جزائری، نعمت الله، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، ص ۲۰۷، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
[۳۸]. البدایه و النهایه، ج ۱، ص ۲۲۲٫
[۳۹]. همان.
[۴۰]. همان.
[۴۱]. کشف الأسرار و عده الأبرار، ج ۸، ص ۳۵۴؛ مفاتیح الغیب، ج ۲۶، ص ۳۹۸٫
[۴۲]. ر. ک: «گناه همسر حضرت ایوب(ع) و سوگندش بر تنبیه همسر»، ۵۲۶۵۸٫
[۴۳]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۷۴۵٫
[۴۴]. انبیاء، ۸۴٫
[۴۵]. ص، ۴۳٫
[۴۶]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۷۴۵٫
[۴۷]. ابن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، محقق، مصحح، کرمانی، ابوطالب، محرر، محمد حسن، ص ۳۰۸ – ۳۰۹، قم، دار الذخائر، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
[۴۸]. تورات، ایوب، خاتمه، ص ۲۷٫
[۴۹]. الهاشمى البغداد، ابو جعفر محمد بن حبیب، المحبر، تحقیق، ایلزه لیختن شتیتر، ص ۵، بیروت، دار الآفاق الجدیده، بی‌تا.
[۵۰]. نویری، شهاب الدین، نهایه الارب فی فنون الأدب، ج ۱۳، ص ۱۶۴، قاهره، دار الکتب و الوثائق القومیه، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
ثبت دیدگاه