امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه از ۲۴ صفت رزیله به خداوند متعال پناه برده است که یکی از این صفات ،صفت طمع است ، انسان گاهی در دنیا طمع در مال دارد و گاهی طمع در امیال دنیوی که این مورد نکوهش اسلام است.

طمع نوعی حقارت و احساس نیازی هست که انسان به خاطر عدم اعتماد به خداوند تبارک و عالی به آن روی می آورد یا اینکه انسان تعلق خاطر به چیزی دارد که علاوه بر آن که در دست او نیست ، در کل باکه حق انسان نیز نیست دارد ، در تعریف لغوی طمع آورده اند که “طمع” تمایل نفس به چیزی از روی آرزوی شدید و آزمندی است(۱) در اصطلاح قرآنی “طمع” توقع داشتن و حریص بودن در اموال و زندگی مردم است (۲).

اینکه در دین اسلام چیزی مورد نکوهش قرار بگیرد تامل بر انگیز است ، یعنی حتما مفاسدی در این طمع هست که خداوند متعال آن را به ضرر انسان بیان داشته هست ، لذا به نمونه هایی از مفاسد و آثار طمع داشتن اشاره می کنیم.

۱٫ ذلت نفس :

 در اسلام هر صفتی دارای فضیلت هست ، اگر بخواهیم نکته مقابل ذلت نفس را بیان کنیم که مورد تایید دین قرار گرفته ، عزت نفس است ، این یعنی اینکه اگر انسان طمع کار نباشد ، عزت نفس دارد و این خوب است ، اما اگر طمع کار باشد و به آنچه حق اوست قانع نباشد ، تن به ذلت نفس داده و آنچه را می خواهد که حقش نیست ، لذا مولی الموحدین علی (ع) می فرمایند : ثَمَرهُ الطَّمع ذُلّ الدّنیا و شِقاء الآخره (۳) ؛ ثمره و میوه طمع ذلت دنیا و شقاوت در آخرت است.

۲٫ فقر

مفسده دیگری که در طمع موجود است و بسیار برای دنیوی حائز اهمیت می تواند باشد ، مسئله فقر است ، اینکه انسان به آنچه که از سوی خدا اعطا شده راضی نباشد و چشم در مال و مکنت دنیوی دیگران داشته باشد ، به اصطلاح دین شکر گذار آنچه خدا داده نیز نیست ، لذا اگر شکر گذاری نکند ، آنچه خدا داده را نیز می گیرد و انسان رو به فقر می رود.

پیغمبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند : ایاکَ والطّمع فَانّه فقرٌ حاضر (۴) ؛ زنهار از طمع که آن ، تهی دستی نقد است.

۳٫ شکست :

یکی از دلایل شکست مسلمین در جنگ احد ، نافرمانی از دستور پیامبر گرامی اسلام و به تبع آن از دستور خداوند متعال بود ، شرکت کنندگان در احد به خاطر طمع داشتن در مکنت دنیوی از دستوری که پیغمبر (ص) صادر کرده بود سر پیچی کردند و موجبات شکست را در جنگ احد فراهم کردند ، انسان نیز در زندگی دنیوی از دستور دین سرپیچی کند و به بسیاری از لذائز دنیوی طمع کند ، قطعا شکست را برای خود رقم خواهد زد.

۴٫ از میان رفتن حکمت و دانش

بسیاری از حکمت ها نه به سبب تجربه به دست می آید و نه به سبب تحصیل ، بلکه خداوند متعال به هر کس بخواهد آن را اعطا می کن ، انسان طمع کار از این حکمت ها و دانش های خدادادی محروم می ماند ، پیامبر اسلام (ص) می فرمایند : الطمَعُ یَذهَبُ الحکمهَ مِن قُلُوبِ العُلماء (۵) ؛ طمع، حکمت را از دل دانشمندان مى‏ زداید.

پی نوشت :

۱٫ المفردات فی غریب القرآن ، ماده طمع ، ص۳۰۷.

۲٫ ترجمه المیزان ، ج‏۱ ، ص۳۴۴.

۳٫ غررالحکم ، حدیث ۴۶۰۹ .

۴٫ کنزل اعمال ، حدیث ۸۸۵۲٫

۵٫ کنز العمال ، ۷۵۷۶٫